Iwkowa leży w południowej części powiatu brzeskiego, na Pogórzu Wiśnickim. Wieś powstała w I poł. XIV w. z połączenia dwóch osad i przez stulecia należała do dóbr królewskich. Na mapie powiatu brzeskiego Iwkowa jest miejscem niezwykłym, które zachwyca różnorodnością.
Tę rozmaitość widać w gwarze, jaką jeszcze posługują się starsi mieszkańcy wsi — zbliżonej do góralskiej, ale ze znacznym wpływem gwary podtarnowskiej. Wielobarwność, która wynika z położenia Iwkowej na pograniczu regionów, obecna jest w folklorze. Zespół Pieśni i Tańca "Iwkowianie" w repertuarze ma zarówno tańce i pieśni Krakowiaków Wschodnich, jak i folklor Lachów Sądeckich.
Zapraszamy do Iwkowej! Obok ciekawych zabytków, kultury, regionalnej kuchni oferuje nam piękne szlaki do przemierzania i wspaniałą przyrodę.

Miejsca do odwiedzenia: Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (Iwkowa) — Muzeum Parafialne im. ks. Jana Piechoty (Iwkowa) — Iwkowskie role — Pustelnia św. Urbana — Wieża widokowa (Szpilówka) — Krzyż Powstańców (Piekarska Góra) — Kościół pw. Najświętszej Maryi Wniebowziętej (Wojakowa) — Krzyż milenijny (Połom Mały).

1. Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Iwkowej (I poł. XVI w.)

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Kościół pw. Nawiedzenia NMP należy do najstarszych drewnianych budowli w Małopolsce. W 2008 r. został włączony do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej, jest też jednym z kandydatów do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dokładny czas powstania świątyni długo nie był znany, istniały rozbieżności w datowaniu (od XIV w. do I poł. XVI w.) Za XIV wiekiem przemawiały znajdujące się w kościele zabytki z tego okresu. Ostatecznie, badania dendrochronologiczne wykazały, że drzewo na budowę kościoła ścięto w latach 1513-1516, co pozwoliło ustalić czas powstania obiektu na I poł. XVI w.

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Warto zobaczyć! W kościółku na łuku tęczowym cenne rzeźby: krucyfiks z XV w. oraz figury Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty z XIV w. W oknie prezbiterium znajduje się kopia gotyckiego witrażu z I poł. XV w. — Madonna Apokaliptyczna "in sole". Przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem na ręku w promieniach słońca. Oryginalny średniowieczny witraż został przeniesiony do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. W kościele znajdują się trzy ołtarze. W ołtarzu głównym, ufundowanym w 1688 r. przez bogatego iwkowskiego sołtysa Błażeja Jasnowicza, utrwalona została scena Nawiedzenia (dwie XVI wieczne rzeźby) — św. Elżbieta i Maryja Panna stoją z wyciągniętymi do siebie rękami.

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Na ścianach świątyni znajduje się przepiękna późnorenesansowa polichromia (ok. 1629 r.) anonimowego twórcy. Malowidła w prezbiterium przedstawiają sceny z Męki Pańskiej, w dolnej części apostołów z ich atrybutami oraz postać Chrystusa Zbawiciela i Maryi Królowej. Dekoracje ścienne w nawie kościoła są późniejsze i pochodzą prawdopodobnie z I poł. XVII w. Malowidła zostały w latach 2008-2017 poddane gruntownej renowacji.

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

W pamięci odwiedzających kościółek, a zwłaszcza dzieci, pozostają przynajmniej dwie rzeczy. Piękne gotyckie portale z łukiem trójlistnym z końca XIV w. i poutykane w szczelinach obok kamiennej kropielnicy... zęby. Istnieją co najmniej dwie hipotezy, z jakiej przyczyny się tutaj znalazły. Wg pierwszej wierni przynosili swoje zęby, aby ofiarować Bogu, ból z nimi związany; według innej składali je w cmentarnym kościółku, aby w razie zmartwychwstania wszystkie ich doczesne szczątki znajdowały się w jednym miejscu.

2. Muzeum Parafialne im. ks. Jana Piechoty (XX w.)

Fot. z publikacji "Dzieje Iwkowej" ks. Jana Piechoty

Muzeum Parafialne im. księdza Jana Piechoty powstało w 1966 r. za sprawą kapłana, który z pasją zbierał i gromadził pamiątki iwkowskie. Początkowo mieściło się na trzech piętrach wieży kościelnej, od 1996 r. przeniesione zostało do budynku plebani. W muzeum zgromadzono stroje, liczne przedmioty gospodarskie, eksponaty sztuki ludowej i sztuki sakralnej, archiwalne fotografie i stare XVIII w. księgi. Muzeum obecnie jest filią Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.

Fot. z publikacji "Dzieje Iwkowej" ks. Jana Piechoty

Warto wiedzieć! Iwkowa zawsze miała szczęście do ludzi z pasją! Jednym z nich był ksiądz Jan Piechota, proboszcz parafii w latach 1946-1987, budowniczy nowego kościoła. Był autorem "Dziejów Iwkowej" — znakomitej monografii wsi. Z zasłyszanych i zapisanych przez niego lokalnych legend i opowieści powstały zbiory "Gawędy iwkowskie" i "Komedyje iwkowskie". Inną ciekawą postacią iwkowską był Stanisław Klimek — "kamerok z powołania". Utalentowany fotograf- samouk przez lata utrwalał życie mieszkańców, okolicę, liczne uroczystości parafialne i rodzinne. Setki pozostawionych przez niego zdjęć dokumentują życie dawnej Iwkowej, a dla uchwyconych na nich postaci stały się "przepustką do nieśmiertelności".

3. Iwkowskie role (XIV w.)

Każdy, kto wybierze się na spacer po Iwkowej, nie może przeoczyć znajdujących się w wielu miejscach charakterystycznych tablic. Są to oznaczenia ról. Nazwy te sięgają czasów średniowiecza, kiedy miejscowość była lokowana. Wykarczowane fragmenty lasów zamieniano na pola i nadawano im nazwy od nazwiska lub przydomka właściciela. Do dnia dzisiejszego w Iwkowej przetrwało ponad 60 nazw ról.

Fot. Zbigniew Klimek

Dla zainteresowanych! W 2014 roku Gminna Biblioteka Publiczna w Iwkowej wydała publikację "Iwkowskie role". Korzystając, m.in. z zapisów "Księgi sądowej", autor opracowania prześledził losy rodów powiązanych z poszczególnymi rolami, począwszy od XIV w. Dowiadujemy się z nich, kto szczególnie zapisał się w dziejach wsi, jakie funkcje pełnił, kiedy zmarł ostatni przedstawiciel rodu. Z zapisów wynika, że na niektórych terenach gospodarują wciąż potomkowie pierwotnych właścicieli ziemi, jak w przypadku 'Szotowa'. Zdarza się jednak, że ród, od którego pochodzi nazwa roli, wygasł wieki temu, a nazwa pozostała do dziś. Tak stało się z Rolą Lizoniowską (Lizoniowem).

4. Pustelnia św. Urbana

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Kaplica św. Urbana znajduje się na południowym stoku góry Bukowiec. Murowany budynek z piaskowca, o ścianach o grubości 80 cm, otynkowany gliną został wzniesiony w XVIII wieku i zastąpił dawną drewnianą pustelnię. Obok kapliczki wypływa źródło, którego woda wg tradycji lokalnej ma właściwości uzdrawiające. Dziś jest to jedno z ujęć wody dla Iwkowej. Z pustelnią związane są legendy. Wg miejscowych przekazów na przełomie X i XI w. mieszkał w niej św. Urban, który przybył tutaj jako towarzysz św. Świerada z Tropia. Opowieści tej nie potwierdzają żadne historyczne źródła.

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Legenda "O św. Urbanie" została spisana przez ks. Jana Piechotę w książce "Gawędy iwkowskie". Tekst objaśnia powstanie pustelni na stoku góry, pojawienie się obrazu św. Urbana w tym miejscu oraz dlaczego woda ze źródełka leczy różne choroby. W środku pustelni znajduje się ołtarzyk z XVII w., a w nim namalowana na desce postać św. Urbana — papieża.

5. Wieża widokowa na Szpilówce / Śpilówce (516 m n.p.m)

Iwkowa to nie tylko Szpilówka! Jednak dzisiaj wydaje się, że 30 metrowa wieża widokowa na Szpilówce (Śpilówce) jest najpopularniejszym miejscem w Iwkowej, które najbardziej przyciąga turystów. Stalowa konstrukcja została oddana do użytku we wrześniu 2018 r. W maju 2019 roku na Szpilówce odbyło się uroczyste otwarcie Sezonu Turystycznego w Małopolsce. Z wieży rozciąga się widok na całe Pogórze Wiśnickie.

Fot. Weronika Przepiórka

Proponowane szlaki dotarcia do wieży widokowej znajdziemy na stronie Gminy Iwkowa: https://iwkowa.pl/turystyka/wieza-widokowa-na-szpilowce-kamera.html.

6. Krzyże powstańcze na Piekarskiej Górze (XIX w.)

Fot. Iwona Gryz, GBP w Iwkowej

Na Piekarskiej Górze znajdują się dwa powstańcze krzyże upamiętniające udział okolicznych mieszkańców w powstaniu styczniowym. Są także wyrazem ich wdzięczności z ocalenie życia. Na wierzchowinie stoi dębowy krzyż z niewielką kapliczką z 1864 r., drugi znajduje się u podnóża góry. Według tradycji iwkowscy powstańcy po przegranej walce nie powrócili do domu, ale w miejscu tym rozłożyli swój obóz, aby wyleczyć rany i powrócić do sił. Pomogła im w tym niezwykła moc źródlanej wody. Źródełko powstańców jest początkiem Potoku Piekarskiego.

7. Kościół pw. Najświętszej Maryi Wniebowziętej (XIV, XX w.)

Fot. Zbigniew Klimek

Warto do niego zajrzeć! Najstarsza część kościoła w Wojakowej pochodzi z 1363 roku. Odnajdujemy ją w obecnym prezbiterium. Według kronikarza Jana Długosza świątynię ufundował rycerz Wacław Wojak herbu Brohwicz; w zapisach początkowo figuruje pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Kościół doświadczał wielu zdarzeń; na początku XX wieku budowla była w tak złym stanie, że zdecydowano się na postawienie nowej. Ostatecznie w 1930 r. rozebrano większą część kościoła, pozostawiając prezbiterium i dobudowano do niego nowy korpus.

Fot. Zbigniew Klimek

Warto zobaczyć! Gotycka kamienna chrzcielnica w świątyni jest jedną z nielicznych pozostałości z poprzedniego kościoła, podobnie jak barokowy ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz trzy inne obrazy z XVII w. Przetrwał też dzwon z 1687 r. kiedyś zawieszony w drewnianej wieży (została rozebrana w 1928 r.), a obecnie w neogotyckiej dzwonnicy z 1960 r. Dwa gotyckie XIV wieczne portale zostały wmurowane w zachodnią i południową ścianę nawy.

8. Krzyż milenijny w Połomiu Małym (2000 r.)

Fot. Zbigniew Klimek

Krzyż milenijny w Połomiu Małym został wzniesiony z okazji jubileuszu 2000-lecia chrześcijaństwa oraz 20-lecia parafii Kąty. Stoi w miejscu starego dębu "Dąbka" i liczy 12 m wysokości, z belką poprzeczną o długości 6 m. Wzniesienie, gdzie został umieszczony, jest świetnym punktem widokowym na Beskid Wyspowy i Pogórze Wielickie. Pod krzyż można dojechać bezpośrednio samochodem lub dojść prowadzącą tam, dość trudną pieszą trasą — drogą krzyżową.

Dla zainteresowanych!

Na temat Iwkowej i jej okolic w minionych latach powstało wiele publikacji. Niemała w tym zasługa biblioteki iwkowskiej. Są to teksty historyczne, świetnie opracowane i wydane dokumenty archiwalne i stare fotografie, informacje o zabytkach, opowieści i legendy. Znajdują się także w zbiorach PiMBP w Brzesku. Zapraszamy do korzystania!

W tekście wykorzystano publikacje o Iwkowej dostępne w PiMBP w Brzesku, w tym "Dzieje Iwkowej" ks. Jana Piechoty, "Iwkowskie Role", "Gawędy iwkowskie", "Kościół pw. Nawiedzenia NMP" i inne, oraz artykuły z "Echa znad Beli".