Szczurowa znana jest z pięknych ziemiańskich dworów. Dwór w Dołędze, powszechnie nazywany „nadwiślańskim Soplicowem”, należy do najczęściej odwiedzanych zbytków w powiecie brzeskim. Jest miejscem cenionym za piękno i niezwykłą historię. Istnieje jednak Szczurowa mniej znana... Są tu ciekawe i niedoceniane zakątki, o których niewiele osób wie. Zapraszamy do zapoznania się z nimi!

Miejsca do odwiedzenia: Kościół św. Bartłomieja (Szczurowa) – Kościół św. Sebastiana (Strzelce Wielkie) – Rynek (Uście Solne) – Kościół pw. Nawrócenia św. Pawła (Uście Solne) – Wiślana Trasa Rowerowa – Dzwonnica w Zaborowie – Kościół pw. Dobrego Pasterza (Rudy Rysie)

1. Kościół pw. św. Bartłomieja w Szczurowej (II poł. XIX w.)

Neogotycki kościół pw. św. Bartłomieja znajduje się w samym centrum Szczurowej. Powstał w latach 1887-1893 w miejscu drewnianej świątyni zniszczonej przez pożar. Wielkiego wsparcia przy odbudowie kościoła udzielili mieszkańcom ówcześni właściciele Szczurowej Anastazja i Jan Kępińscy. Autorem projektu świątyni jest Jan Sas – Zubrzycki, znany architekt lwowski.

Więcej o Janie Sas-Zubrzyckim, architekcie wielu kościołów w Małopolsce możesz przeczytać tutaj: https://brzesko.ws/_brzesko/documents/historia/js_zubrzycki.htm

Kościół św. Bartłomieja jest trzynawowy, z dwiema wieżami, otoczony kamiennym murem. Wyposażenie wnętrza w większości pochodzi z końca XIX wieku. Piękną polichromię zaprojektował Piotr Nizieński – krakowski malarz, uczeń Jana Matejki. W kościele odnajdujemy starsze od niego zabytki. Należy do nich Madonna z Dzieciątkiem, – obraz z XVI wieku oraz rzeźba Matki Boskiej Szczurowskiej. Jej losy są warte uwagi. Rzeźba powstała ok. 1500 – 1520 roku, w 1683 roku została uratowana z pożaru świątyni, potem na wiele lat umieszczona w przydrożnej kapliczce i zapomniana. W 1972 roku powróciła do kościoła, gdzie znalazła swoje miejsce w ołtarzu bocznym.

Wokół kościoła w Szczurowej stoi 36 figur świętych. Większość pochodzi z końca XIX wieku, chociaż ostatnia z nich, statua św. Karola Boromeusza została postawiona całkiem niedawno w 1991 roku. Posągi zostały ufundowane przez parafian jako podziękowanie za uzyskane łaski, bądź prośby w różnych intencjach. Na wielu cokołach widnieją napisy, niektóre mocno zatarte przez czas. „Wieczna pamięć Józefowi Kozłowi C. K. Austyackiemu podoficerowi jedynemu Synowi poległemu w pruskiej wojnie pod Skalicami 1866 r. licząc 31 lat. Strapiona Matka Katarzyna Kozłowa stawia tę pamiątkę i prosi o pozdrowienie anielskie za duszę jego” – czytamy. Postawione wotum jest echem wydarzeń historycznych, w jakich mieszkańcy Szczurowej – poddani cesarza austriackiego często wbrew swojej woli musieli uczestniczyć.

Warto wiedzieć! Najstarszą rzeźbą na placu przykościelnym jest posąg św. Bartłomieja stojący na piętnastometrowej kolumnie. Ufundował go Michał Wodka z Zaborowa w 1698 roku w podziękowaniu za uzdrowienie z ciężkiej choroby. Oczywiście, stało się to za wstawiennictwem św. Bartłomieja.

Dla zainteresowanych! W kościele w Szczurowej nakręcono niektóre ujęcia do filmu Marcina Wrony „Demon” (2015), w którym role zagrali, m.in. Andrzej Grabowski, Katarzyna Herman, Agnieszka Żulewska i Itan Tiraj. Film został wyróżniony na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Hajfie nagrodą dla najlepszego obrazu w kategorii „Between Judaism and Israelism”. Obok Szczurowej sceny do filmu kręcono przede wszystkim w pobliskim dworze w Popędzynie.

Warto zobaczyć! Nieopodal kościoła na cmentarzu stoi XIX wieczna kaplica ufundowana przez Kępińskich, w której zostali pochowani członkowie rodu. Na terenie szczurowskiej nekropolii możemy odkryć wiele starych, zabytkowych rzeźb, które warto zobaczyć. Tutaj znajduje się zbiorowa mogiła Romów z czasów II wojny światowej. Przed wojną osiedle romskie w Szczurowej liczyło ponad 100 mieszkańców. W 1943 roku na miejscowym cmentarzu zostały rozstrzelane przez hitlerowców 93 osoby. W celu upamiętnienia zdarzenia od 1996 roku Muzeum Okręgowe w Tarnowie wspólnie z Centrum Kultury Romów w Tarnowie organizuje co roku Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów. Integralną częścią obchodów jest przejazd taboru romskiego trasą martyrologii romskiej, na której znajduje się również Szczurowa.

2. Kościół pw. św. Sebastiana w Strzelcach Wielkich z dzwonnicą (II poł. XVIII w.)

Znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej i jest prawdziwą perłą wśród obiektów sakralnych regionu. Kościół pw. św. Sebastiana w Strzelcach Wielkich powstał w latach 1784-1785. Wybudowany w miejscu pierwszego parafialnego kościoła, który uległ zniszczeniu w pożarze bądź został rozebrany przez mieszkańców.

Warto wiedzieć! Z utworzeniem strzeleckiej parafii i powstaniem pierwszego kościoła związana jest bożonarodzeniowa legenda. Mieszkańcy Strzelec nie mieli swojej świątyni, toteż zmuszeni byli na nabożeństwa przeprawiać się przez Wisłę do sąsiedniego Witowa. Z tego powodu w wigilijną noc przeprawiał się na pasterkę Andrzej Gawroński, dziedzic ze Strzelec Wielkich. Kiedy lód załamał się pod ciężarem jego sań, szlachcic zaczął tonąć wraz z całą swoją rodziną. Złożył wówczas przysięgę, że jeżeli Matka Boska uratuje mu życie, on sam doprowadzi do powstania parafii i ufunduje kościół w Strzelcach. Tak się też stało. Po wielu zabiegach parafia pw. św. Sebastiana została utworzona 1 września 1617 roku, rok później we wsi stanął pierwszy drewniany kościół, już nieistniejący, jednak po którym pozostał ślad w różnych dokumentach.

Dla zainteresowanych! Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce obejmuje w chwili obecnej 255 najciekawszych i najcenniejszych obiektów drewnianych regionu: pałaców, dworów, kościołów, cerkwi i innych budynków. Z powiatu brzeskiego na liście znalazły się, m.in. dwór w Dołędze, dzwonnica w Zaborowie, drewniane świątynie w Iwkowej, Jurkowie i Gosprzydowej oraz kościół św. Sebastiana w Strzelcach Wielkich.

Więcej informacji o Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej znajdziesz tutaj: http://www.drewniana.malopolska.pl/

Warto zobaczyć! Świątynia jest jednonawowa w części wschodniej, przechodzi w trójnawową od zachodniej. Prezbiterium od pozostałej części kościoła oddzielone jest łukiem tęczowym z późnobarokową figurą Chrystusa Ukrzyżowanego. Do prezbiterium przylega zakrystia oraz kaplica zimowa. Drewniana ambona po lewej stronie pochodzi z końca XVIII wieku. W kościele znajdują się trzy ołtarze; w tym ołtarz główny Matki Bożej Szkaplerznej, tzw. Matki Bożej Strzeleckiej. W pozostałych dwóch ołtarzach bocznych umieszczono postacie św. Józefa i Serca Pana Jezusa. Obecnie w starym kościele znajduje się kopia obrazu Matki Bożej Strzeleckiej, oryginał został przeniesiony do stojącej nieopodal nowej świątyni i tam umieszczony w ołtarzu głównym.

W kościele św. Sebastiana znajdują się trzy zabytkowe figury Chrystusa Ukrzyżowanego z XVII wieku; w zakrystii, w przedsionku kościoła oraz na łuku tęczowym oddzielającym prezbiterium od pozostałej części kościoła.

Ściany i sufit w świątyni w 1961 roku zostały pokryte polichromią zaprojektowaną i wykonaną przez siostry Annę i Zofię Pawłowskie oraz Karola Pustelnika. Malowidła przedstawiają postacie świętych, drogę krzyżową, liczne ornamenty roślinne. W przedsionku kościoła na suficie szczegółowo zobrazowano historię powstania strzeleckiej parafii.

Dla spostrzegawczych! Wśród malowideł znalazły się sceny biblijne. Zwiedzając kościół, można pokusić się i spróbować odszukać na własną rękę, bez pomocy przewodnika, ukryte na jednej ze ścian zwierzęta zdążające do Arki Noego.

W kościele na chórze zachowała się drewniana obudowa organów z przełomu XVIII i XIX wieku. Na balkonie uwieczniono, a jakże inaczej – św. Cecylię – patronkę muzyków, chórzystów i organistów.

Drewniana dzwonnica obok kościoła pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku. Warto zwrócić uwagę na wspaniałe drzewa wokół kościoła, który latem wręcz tonie w zieleni.

Zwiedzanie kościoła! Kościół św. Sebastiana w Strzelcach Wielkich jest chętnie udostępniany zwiedzającym, obecnie jednak warto wcześniej umówić się telefonicznie.

Warto wiedzieć! „Odpust w Strzelcach” to utwór napisany przez Józefa Sierosławskiego, oficera wojsk polskich urodzonego w Strzelcach Wielkich. Tekst powstał w lipcu 1941 roku w obozie polskich żołnierzy internowanych w Kimpulung Muszczel w Rumunii. Sierosławski opisuje uroczystości odpustowe w swojej rodzinnej parafii na początku XX wieku. „Odpust” na wzór mickiewiczowskiego „Pana Tadeusza” został napisany trzynastozgłoskowcem, ma też sporą wartość dokumentalną. Wśród uczestników wydarzenia odnajdujemy ówczesnego proboszcza parafii w Szczepanowie ks. Szczepana Rawicz Kosseckiego, kaznodzieję Jana Maja, wymienieni z nazwiska są również wójt i niektórzy mieszkańcy wsi. Książka jest dostępna w zbiorach PiMBP w Brzesku. Zapraszamy do korzystania!

3. Uście Solne – królewskie miasto (XIV w.)

Uście Solne nad Rabą otrzymało przywilej lokacyjny z rąk króla Kazimierza Wielkiego w 1360 roku. O znaczeniu miasta, które utraciło prawa miejskie w 1934 roku, świadczy jego imponujący średniowieczny rynek, jeden z większych w Polsce z tego okresu.

Warto wiedzieć! Do czasów rozbiorów Uście Solne było prężnym ośrodkiem handlowym, skąd spławiano do Gdańska sól wydobytą w pobliskiej Bochni. Mieszkańcy Uścia Solnego należeli do zamożnych, a swoje dzieci kształcili w Akademii Krakowskiej. W XVII wieku w miejscowości istniały cechy rzemieślnicze (kuśnierzy, szewców, rzeźników, oraczy, piekarzy i inne), a dokumenty cechowe z tego okresu znajdują się jeszcze w niektórych uściańskich domach. Warta uwagi jest zabytkowa zabudowa w Uściu Solnym pochodząca z II poł. XIX i XX stulecia. Na rynku, gdzie odpoczywali flisacy, w 650 rocznicę lokacji miasta wdzięczni mieszkańcy postawili pomnik królowi Kazimierzowi Wielkiemu. W Uściu Solnym co roku organizowane są „Dni Soli”.

Warto zobaczyć! Odwiedzając Uście Solne, wypada wstąpić do kościoła pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła z lat 30-tych XIX wieku. Wnętrze kościoła jest rokokowe, wystrój i wyposażenie pochodzi z II połowy XVII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwanej Uścieńską.

Źródło: Wikimedia Commons

4. Wiślana Trasa Rowerowa (WTR)

Wisła w okolicach Szczurowej w czasach Polski rozbiorowej stanowiła naturalną granicę pomiędzy zaborami rosyjskim i austriackim. W Górce przez całe lata funkcjonowała przeprawa promowa, która w słabym stopniu zapewniała komunikację między obydwoma brzegami rzeki. Sytuacja komunikacyjna znacznie poprawiła się od 2004 roku, po oddaniu mostu Górka – Sokołowice (obecnie most im. Marka Nawarry).

Wiślana Trasa Rowerowa w miejscowości Księże Kopacze

Projekt Wiślana Trasa Rowerowa rozpoczęto w 2014 roku. Pomysł zakładał stworzenie szlaku rowerowego wzdłuż Wisły z wykorzystaniem wałów rzecznych, ciągnącego się przez całą Polskę, łącznie o długości 1200 km. Początek trasy wyznaczono w Uzdrowisku Wisła. W chwili obecnej gotowe są odcinki WTR w województwie śląskim, pomorskim i małopolskim. W województwie małopolskim zaplanowany odcinek liczy 230 km, z czego wykonano dotąd 210 km. Na terenie gminy Szczurowa Wiślana Trasa Rowerowa przebiega od Uścia Solnego, obok mostu w Górce do miejscowości Księże Kopacze, w większości wiślanym wałem. Są to odcinki łatwe do pokonania, wygodne, bezpieczne i szczególnie polecane do podróżowania z dziećmi.

Więcej o Wiślanej Trasie Rowerowej przeczytasz tutaj: https://narowery.visitmalopolska.pl/wislana-trasa-rowerowa

5. Drewniana dzwonnica w Zaborowie (I poł. XIX w.)

Wybudowana w 1830 roku na planie kwadratu drewniana dzwonnica w Zaborowie stała początkowo przy kaplicy z 1814 r., a później przy drewnianym kościele zbudowanym w 1835 r. Jest kolejnym obiektem w gminie Szczurowa na szlaku architektury drewnianej. Obecny murowany kościół parafialny w Zaborowie wzniesiono latach 1949–51 na miejscu drewnianej świątyni, rozebranej w roku 1950.

Warto wiedzieć! Z Zaborowem nieodłącznie związana jest postać Jędrzeja Cierniaka. Wszędzie tutaj pełno jego śladów. Znany folklorysta, miłośnik teatru ludowego, żywego, nie w skostniałej archaicznej formie. Pedagog, pisarz i reżyser. Przed wojną z jego inicjatywy i przy ogromnym zaangażowaniu powstał Dom Ludowy w Zaborowie, zaborowska szkoła nosi imię Jędrzeja Cierniaka, co roku w Szczurowej odbywa się festiwal folklorystyczny o Krakowski Wianek jego imienia. Jędrzej Cierniak znany był z tego, że zawsze i wszędzie podkreślał swoje przywiązanie do Zaborowa. Aresztowany i zamordowany przez hitlerowców w 1941 roku. Jest autorem m.in. „Franusiowej doli”. W 1935 roku sztuka została wystawiona na deskach teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

6. Kościół pw. Dobrego Pasterza (Rudy Rysie, II poł. XX w.)

Jest jednym z dwóch zabytków z powiatu brzeskiego zamieszczonych w Atlasie dóbr kultury współczesnej województwa małopolskiego. Powstał w latach 1968-1973 wg projektu Tadeusza Gawłowskiego. Kościół składa się z pięciu segmentów, które w kształcie przypominają ręce złożone do modlitwy. W konstrukcji wykorzystano stal, szkło i beton. Od momentu powstania oryginalna, zbudowana wg nowoczesnych kanonów architektonicznych świątynia przyciągała wielu zwiedzających. Podczas kilkudziesięciu lat istnienia w kościele dokonano wielu różnych zmian wynikających przede wszystkim z konieczności poprawy jego funkcjonalności. Zrezygnowano z części 'witraży', w znacznym stopniu tracąc „kolorowe piękno” świątyni. Wciąż jednak wart jest zobaczenia!! W kościele znajduje się kilka rzeźb przeniesionych tutaj z poprzedniej, drewnianej świątyni, która spłonęła w latach 70-tych ubiegłego wieku.

7. Urok przydrożnych kapliczek

Na zdjęciu od lewej św. Jan Nepomucen we Wrzępi, w Uściu Solnym, odnowiona kapliczka w Kwikowie.

Jest ich wiele. Czasem niespodziewanie odkrywamy je w polach, świadczą, że tędy przebiegać mogła droga, której już dzisiaj nie ma. Sporo z nich to „nepomuki” – figury św. Jana Nepomucena, które zwykle stawiane są na terenach zagrożonych powodziami. A te w Szczurowej, gminie w zakolu Raby, Wisły i Uszwicy zdarzały się bardzo często. Najstarszy z okolicznych ”nepomuków” stoi we Wrzępi. Kapliczka została ufundowana w 1744 roku przez mieszkańców wsi w podzięce za uratowanie ich przed powodzią. W obecnym miejscu znajduje się od 1896 roku. Figura św. Jana Nepomucena, orędownika flisaków stoi również na rynku w Uściu Solnym.

Kapliczki stawiano w różnych intencjach. Z 1863 roku pochodzi kapliczka znajdująca się obok domu Marii Cierniakówny na Pojawiu przedstawiająca Trójcę Świętą. Ufundowana przez Katarzynę i Walentego Mików, prawdopodobnie związana była z powstaniem styczniowym.

W tekście wykorzystano publikacje: „Szczurowa i okolice. Okruchy historii” Marka Latasiewicza, „Odpust w Strzelcach” Józefa Sierosławskiego , „Szczurowa. Z dziejów wsi i gminy” red. Józefa Hampla, ”Katalog zabytków. Gminy: Bochnia, Drwinia, Kazimierza Wielka...” oraz artykuły zgromadzone w Dziale regionalnym PiMBP w Brzesku.