Za datami, na które spoglądamy codziennie w papierowych lub elektronicznych kalendarzach, kryją się historie o ludziach, miejscach i wydarzeniach z bliższej lub dalszej przeszłości. Historie często niezwykle, imponujące, a z pewnością warte przypomnienia. W ramach nowego bibliotecznego cyklu poświęconego historii i dziedzictwu Brzeska i regionu będziemy prezentować kalendarium regionalne „Ukryte w datach”. Grafiki oparzone datą i krótkim opisem będą zamieszczane na profilu biblioteki na Facebooku, na stronie internetowej, a także eksponowane przy Dziale Bibliograficzno-Informacyjnym. Zapraszamy na wspólną wyprawę w przeszłość!

10.11.1891 – rocznica narodzin płk. Andrzeja Hałacińskiego

W przededniu Święta Niepodległości wspominamy pułkownika Andrzeja Hałacińskiego – niezwykle zasłużonego dla Ojczyzny i związanego z ziemią brzeską człowieka, którego 132. rocznica narodzin przypada właśnie dzisiaj.

Andrzej Hałaciński przyszedł na świat 10.11.1891 roku w Skawinie. Chociaż z wykształcenia był ekonomistą, to kiedy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do Legionów Polskich, aby walczyć o wolną Polskę. Wraz z I Brygadą przeszedł cały szlak bojowy i za bohaterską postawę otrzymał srebrny krzyż Orderu Wojskowego Virtuti Militari 5. klasy. Będąc człowiekiem wszechstronnym i obdarzonym dużą wrażliwością, pisał wiersze i wspomnienia. Najbardziej znanym utworem, którego jest współautorem, jest słynna pieśń „My, Pierwsza Brygada”, uznawana za hymn Legionów.

Odrodzonej Polsce Hałaciński służył jako żołnierz, ekonomista, dyplomata, a także polityk. W latach 1929-1931 związał swoje życie z Brzeskiem, gdzie pełnił funkcję starosty, a następnie pracował jako członek Rady Browaru Okocim oraz jego przedstawiciel w Częstochowie.

W ostatnich latach istnienia II Rzeczypospolitej mieszkał wraz z żoną i dziećmi na Kresach Wschodnich. Niedługo po wybuchu II wojny światowej i zajęciu wschodniej cześć Polski przez Sowietów, Hałaciński jako polski oficer i przedstawiciel inteligencji został aresztowany przez NKWD. Po kilkumiesięcznym okresie uwięzienia w Starobielsku i Kozielsku bestialsko zamordowany 10 kwietnia 1940 roku w Katyniu.

Ciało byłego starosty brzeskiego było jednym z pierwszych, które zostały zidentyfikowane po ujawnieniu zbrodni na wiosnę 1943 roku.

W 2023 roku pułkownik Andrzej Hałaciński został patronem jednego z rond na terenie Brzeska. Inicjatorem tego wyjątkowego upamiętnienia był Grzegorz Kolbusz – radny Rady Miejskiej w Brzesku i przewodniczący zarządu Osiedle Brzezowieckie.

31.10.1925 – Ślub Antoniego Jana Goetza Okocimskiego i Zofii z Chrząszczów

Dokładnie 99 lat temu, Antoni Jan Goetz Okocimski, ostatni właściciel browaru Okocim z rodziny Goetzów Okocimskich i zarazem wnuk jego założyciela, zawarł sakrament małżeństwa z Zofią Chrząszcz. Uroczystość ślubna odbyła się w zabytkowym kościele pod wezwaniem św. Andrzeja w Graboszycach, skąd pochodziła panna młoda.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 roku, zagrożeni brutalnymi represjami z niemieckiej strony, Antoni Jan i Zofia Goetz Okocimscy zdecydowali się wyjechać za granicę. W czasie II wojny światowej przebywali początkowo we Francji, a później w Wielkiej Brytanii, gdzie Antoni Jan służył w Wojsku Polskim, a następnie pełnił bardzo ważną funkcję sekretarza generalnego Polskiego Czerwonego Krzyża na wychodźstwie.

Po zakończeniu II wojny światowej i cofnięciu uznania legalności polskiego rządu na uchodźstwie przez Wielką Brytanię, małżeństwo Goetzów Okocimskich osiedliło się w Kenii, gdzie prowadzili herbaciarnię „Pot luck”. Po śmierci Antoniego Jana w 1962 roku, Zofia zdecydowała się na powrót do Wielkiej Brytanii. Zmarła w 1975 roku, trzynaście lat po mężu.

W 2017 roku, 55 lat po śmierci, prochy Antoniego Jana Goetza Okocimskiego zostały sprowadzone do Okocimia, gdzie miały miejsce uroczystości pogrzebowe. To szczególne wydarzenie, będące zarazem wypełnieniem woli zmarłego, który położył wielkie zasługi dla rozwoju regionu i lokalnej społeczności, było możliwe dzięki działalności Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Okocimskiej.

28.09.1898 – Henoch Klapholz wybrany na burmistrza Brzeska

Dokładnie 126 lat temu, 28 września 1898 roku, Henoch Klapholz został jednogłośnie wybrany przez Radę Miasta na burmistrza Brzeska. Jednym z największych wyzwań jakiemu musiał stawić czoła w okresie pełnienia swojej zaszczytnej funkcji była walka z tragicznymi skutkami pożaru, który wybuchł w 1904 roku. Za ogromne zaangażowanie i trud włożony w odbudowę miasta, radni zaproponowali, aby jedna z ulic nosiła jego imię. Na skutek protestu samego Klapholza patronem ulicy został jednak Berek Joselewicz. W późniejszym okresie, kiedy sprawował urząd zastępcy burmistrza, przyczynił się do powstania w Brzesku gimnazjum, a jego dzieci należały do pierwszych maturzystów tej szkoły. Po śmierci w 1926 roku został pochowany na cmentarzu żydowskim w Brzesku.

O pełnym poświęcenia dla miasta życiu Henocha Klapholza można przeczytać na stronie Stowarzyszenia Pamięć i Dialog, które dokłada wszelkich starań, aby krzewić o nim pamięć. Henoch Klapholz i jego rodzina - Stowarzyszenie Pamięć i Dialog. Wspólna Historia (brzesko-briegel.pl)

Wrzesień 1874 i wrzesień 1944 – Kapliczka i kościół w Słotwinie

We wrześniu 1944 roku, w czasie II wojny światowej, dokonano poświęcenia niewielkiego kościółka w Słotwinie. Zanim jednak doszło do jego budowy, życie religijne mieszkańców skupiało się wokół wzniesionej na gruncie podarowanym przez hrabiego Wita Żeleńskiego kapliczki, w której zawieszony został słynący z łask obraz Matki Bożej Częstochowskiej.

W związku ze 150. rocznicą poświęcenia kapliczki i 80. rocznicą poświęcenia kościoła przygotowaliśmy krótki montaż video ukazujący kilka ważnych wydarzeń związanych z historią ich powstania.

Materiał zrealizowany został na podstawie informacji zawartych w książce „Słotwińska Pani. Historia Parafii Brzesko-Słotwina” autorstwa Krystyny Barbary Serwin, która znajduje się w zbiorach brzeskiej biblioteki i do której lektury serdecznie zapraszamy.

19 września 1915 – wznowienie edukacji w brzeskim gimnazjum.

Chociaż rok szkolny zazwyczaj zaczyna się w jeden z pierwszych dni września, to czasami ze względu na trudne okoliczności jego inauguracja może się opóźnić. Dokładnie taka sytuacja miała miejsce 109 temu, kiedy po rocznej przerwie spowodowanej skutkami wybuchu I wojny światowej, naukę w brzeskim gimnazjum wznowiono 19 września.

Bardzo szczególną i symboliczną pamiątką z roku szkolnego 1915/1916 jest wykonana w lesie okocimskim fotografia przedstawiająca uczniów gimnazjum wraz ze swoim nauczycielem prof. Witoldem Zajączkowskim – późniejszym organizatorem tajnego nauczania w czasie okupacji niemieckiej oraz dyrektorem szkoły w latach 1945-1949.

Źródło zdjęcia: Jan Burlikowski, Kronika Miasta Brzeska 1385-1944, t. II.

05.09.1939 – Bombardowanie Słotwiny

5 września 1939 roku, czyli zaledwie cztery dni po wybuchu II wojny światowej, niemieckie samoloty zbombardowały znajdujący się przy węźle kolejowym Słotwina-Brzeska pociąg ewakuacyjny wiozący ludność cywilną, której znaczną część stanowiły dzieci. Chociaż nigdy nie udało się ustalić dokładnej liczby ofiar, szacuje się, że w wyniku tej barbarzyńskiej zbrodni mogło zginąć nawet 200 osób, a kilkaset zostało rannych.

Pamięć o ofiarach tego tragicznego wydarzenia, które już na zawsze naznaczyło pierwsze dni września, pozostaje wśród mieszkańców ziemi brzeskiej wciąż żywa.

Na zdjęciu jedna z mogił ofiar bombardowania w lesie słotwińskim. Źródło: Jan Burlikowski, Kronika Miasta Brzeska 1385-1944, t. V.

25.07.1904 – Wielkie pożar Brzeska

Dokładnie 120 lat temu, 25 lipca 1904 roku, wybuchł jeden z największych pożarów w historii Brzeska. W jego wyniku spłonęła większa część zabudowań znajdujących się na terenie miasta, a tysiące ludzi zostało pozbawionych dachu nad głową i dorobku całego swojego życia. Wśród spalonych budynków był między innymi magistrat, kościół św. Jakuba, kościół św. Ducha i główna synagoga.

Dzięki ogromnemu poświęceniu mieszkańców oraz zdecydowanej i konsekwentnej postawie władz miejskich niemal doszczętnie zniszczone Brzesko zostało jednak odbudowane. Wyjątkowym symbolem skutecznego podźwignięcia się miasta z ruin jest znajdujący się na ulicy Kościuszki zabytkowy budynek dawnego ratusza oraz wspaniałe secesyjne kamienice okalające rynek.

W związku z tą szczególną rocznicą, która przypomina o bardzo tragicznym wydarzeniu, ale także o wielkim przywiązaniu ludzi do swojego miasta, zapraszamy do obejrzenia krótkiego montażu video zatytułowanego „Brzesko 1904. Pożar i odbudowa” przygotowanego przez brzeską bibliotekę w ramach działań mających na celu upamiętnienie lokalnego dziedzictwa.

18.07.1864 – urodziny Jana Albina barona Goetza Okocimskiego

Dokładnie 160 lat temu przyszedł na świat Jan Albin Goetz Okocimski – właściciel browaru Okocim, Poseł oraz Senator Rzeczypospolitej Polskiej, wieloletni działacz samorządowy, a także zasłużony dla kraju i lokalnej społeczności filantrop. Mąż Zofii z hr. Sumińskich, ojciec Zofii Albiny, Jana Reginalda, Elżbiety Róży, Marii Pii oraz Antoniego Jana.

Nazywany przez niektórych „ojcem ubogich”, był zawsze wrażliwy na troski potrzebujących, czego najlepszym dowodem jest prowadzona przez całe życie bardzo szeroka działalność o charakterze społecznym. Wśród licznych zasług poczynionych przez Jana Albina Goetza Okocimskiego na rzecz mieszkańców regionu brzeskiego, można wymienić między innymi wsparcie budowy i renowacji kościołów, szkół, domów pracowniczych, fundacje stypendiów naukowych dla młodzieży, a także pomoc ofiarom wielkiego pożaru Brzeska w 1904 roku. Pięknym wyrazem szacunku, jakim cieszył się wśród swoich podwładnych, jest popiersie przedstawiające jego podobiznę, które zostało ufundowane przez wdzięcznych pracowników browaru.

18.05.1927 – Jan Władysław Brzeski został wybrany przez Radę Miasta na burmistrza Brzeska

Dokładnie 97 lat temu, 18 maja 1927 roku, doktor Jan Władysław Brzeski został wybrany przez Radę Miasta na burmistrza Brzeska. Ten niezwykle ceniony i popularny w całym regionie lekarz oraz społecznik swoją działalnością i ofiarną pomocą drugiemu człowiekowi zapisał piękną kartę w historii Brzeska. Wśród jego licznych inicjatyw i przedsięwzięć znalazła się między innymi budowa łaźni miejskiej oraz ośrodka zdrowia. Doktor Brzeski był również wieloletnim prezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, gdzie prowadził amatorski zespół teatralny oraz wygłaszał wiele prelekcji popularyzujących literaturę oraz historię.

Kiedy we wrześniu 1939 roku Niemcy zbombardowali pociąg znajdujący się na Słotwinie, uruchomił szpital polowy oraz zorganizował transport dla najciężej rannych do innych szpitali. Za swoją niezłomną postawę oraz społeczną i patriotyczną działalność był dwukrotnie uwięziony przez Niemców. W wyniku drugiego aresztowania wywieziono go do obozu KL Auschwitz, gdzie zmarł 11 marca 1942 roku. Na cmentarzu parafialnym w Brzesku znajduje się jego symboliczny grób.

19.04.1909 – Podjęcie uchwały o uroczystym poświęceniu kamienia węgielnego pod budowę ratusza miejskiego

Dokładnie 115 lat temu, 19 kwietnia 1909 roku, Rada Gminna Miasta Brzeska podjęła uchwałę o uroczystym poświęceniu kamienia węgielnego pod budowę ratusza miejskiego, który został wzniesiony kilka miesięcy później. Konieczność budowy nowego ratusza związana była z największym w dziejach miasta pożarem w 1904 roku, w wyniku którego spłonął dotychczasowy budynek Magistratu. Wykonawcą sporządzonego w 1908 roku projektu jednego z najpiękniejszych i najstarszych budynków w mieście był architekt Gabriel Niewiadomski, prace budowlane wykonała natomiast krakowska firma budowlana Wilhelma Aptera. Siedziba władz miejskich, wzniesiona zgodnie z nurtem popularnego wówczas historyzmu, szybko stała się jedną z architektonicznych wizytówek Brzeska.

28.03.1981 – śmierć Zofii Włodek z Goetzów Okocimskich

Dokładnie 43 lata temu, w wieku 91 lat, zmarła Zofia Włodek z Goetzów Okocimskich – zasłużona działaczka społeczna, która w czasie kryzysu gospodarczego, a także w okresie I i II wojny światowej niosła ofiarną pomoc potrzebującym. Podczas okupacji niemieckiej była również zaangażowana w działalność Armii Krajowej oraz w organizację tajnego nauczania. Prezeska Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet (archidiecezja krakowska), doktor filozofii, publicystka i tłumaczka. Najstarsza córka Jana Albina Goetza Okocimskiego i Zofii Jadwigi z Sumińskich oraz żona profesora Jana Zdzisława Włodka. Po śmierci została pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

14.03.1893 – śmierć Jana Ewangelisty Goetza

Dzisiaj mija 131. rocznica śmierci Jana Ewangelisty Goetza – założyciela browaru Okocim oraz zasłużonego dla lokalnej społeczności filantropa. Słynący z dobroczynności i działalności na rzecz regionu, ufundował w Okocimiu neogotycki kościół i pierwszą szkołą powszechną, a także zainicjował tam powstanie pierwszej w okolicach Brzeska biblioteki. Po śmierci został pochowany w krypcie grobowej kościoła parafialnego w Okocimiu.

10.03.1865 – Urodziny pochodzącego z Okocimia premiera Juliana Nowaka

Dokładnie 159 lat temu przyszedł na świat Julian Ignacy Nowak – lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, społecznik, miłośnik i popularyzator sztuki, a także minister oraz premier rządu II Rzeczypospolitej w 1922 roku. Ten wybitny naukowiec i polityk był najstarszym dzieckiem mieszkających i prowadzących gospodarstwo rolne w Okocimiu Kazimierza i Teodozji z domu Siewakowskiej, którzy po śmierci spoczęli na miejscowej nekropolii. Pierwszym miejscem, w którym przyszły premier Polski czerpał wiedzę o świecie była szkoła powszechna w Okocimiu.

2.03.1942 – zamordowanie Jędrzeja Cierniaka przez niemieckiego okupanta

Dzisiaj mija 82. rocznica śmierci Jędrzeja Cierniaka – urodzonego w Zaborowie (gmina Szczurowa) wybitnego twórcy Teatru Ludowego, zasłużonego działacza oświatowego i społecznego, legionisty, pisarza, a także człowieka oddanego sprawie poprawy warunków życia na polskiej wsi. Za swoją tajną działalność niepodległościową podczas II wojny światowej został uwięziony przez niemieckiego okupanta w więzieniu na Pawiaku, a następnie rozstrzelany w ramach tzw. Potajemnej egzekucji więźniów Pawiaka przeprowadzonej najprawdopodobniej na terenie obozu w Treblince. Chociaż ciała Jędrzeja Cierniaka do dziś nie udało się odnaleźć, został upamiętniony symboliczną mogiłą w Palmirach oraz inskrypcją na grobie swoich rodziców w Zaborowie.

19.02.1940 – śmierć Jana Zdzisława Włodka

Dokładnie 84 lata temu zmarł prof. UJ Jan Zdzisław Włodek – legionista, dziekan Wydziału Rolniczego UJ, zasłużony społecznik i miłośnik fotografii. Profesor Włodek był wnukiem założyciela Browaru Okocim Jana Ewangelisty Goetza oraz mężem Zofii Goetz-Okocimskiej, którą poślubił w 1912 roku w Okocimiu. Zmarł z wycieńczenia organizmu dziesięć dni po powrocie z niemieckiego obozu w Sachsenhausen, w którym uwięziono go w wyniku „Sonderaktion Krakau” – hitlerowskiej akcji wymierzonej w polskie środowisko naukowe. Został pochowany w rodzinnej kaplicy na cmentarzu parafialnym w Niegowici.